IDL Retro | De val van Kivilev; hoe de dood voor de helmplicht zorgde

Wielrenners zonder helm. Je ziet ze nog wel eens, en dan denk je: 'Gek, waarom?' Toch is het nog niet eens zo gek lang geleden dat je de kale schedel van Marco Pantani of de doordringende blik van Jan Ullrich zo goed kon zien op de TV. De dodelijke crash (zonder valhelm) van Andrei Kivilev in Parijs-Nice in 2003 veranderde dit gegeven, vanaf dat moment werd de helm verplichte kost. IDL Retro neemt u terug mee in de tijd.

Toen de 24-jarige Kazach Kivilev in 1998 zijn profdebuut maakte bij Festina - hij reed niet in de Tour du Dopage dat jaar - waren de eerste proefballonnen om de valhelm te verplichten al lang opgelaten, maar ook rigoureus afgeschoten. In 1991 probeerde UCI-voorzitter Hein Verbruggen voor de veiligheid van de renners de helm te verplichten, maar dit werd hem niet in dank afgenomen.

In de twaalfde etappe van de Tour van dat jaar komen de renners namelijk in staking tegen de maatregel van Verbruggen. Toppers als Laurent Fignon, Pedro Delgado en Greg LeMond weigerden die dag te starten, waarop Verbruggen eieren voor zijn geld koos en het plan introk. Ook de verschrikkelijke beelden van Fabio Casartelli (de Italiaan overleed in de afdaling van de Portet d'Aspet) uit de Tour van 1995 veranderen weinig aan de algemene insteek in het peloton. 'Het ziet er niet uit en het is niet praktisch.'

'De zon brandt zo lekker op je hoofd'

Kivilev was er ook een van de oude stempel. Samen met vriend Alexander Vinokourov - Vino is vier dagen ouder dan Kivi - behoorde hij tot de generatie die het Kazachse wielrennen voorgoed zou veranderen. Beiden beginnen hun profloopbaan in Frankrijk, maar niet in dezelfde ploeg. Kivilev fietst voor de klokkenluiders bij Festina, terwijl Vino voor AG2R koerst. In 2000 gaat Kivilev ook naar die ploeg, maar zijn maatje trekt dan juist naar het Duitse Telekom. Ook Kivilev kan niet aarden bij de formatie, en vanaf 2001 koerst hij voor Cofidis.

In voorbereiding op de heilige graal van het wielrennen, de Tour de France van 2001, laat Kivilev zien zijn beste benen te hebben gevonden. Een etappezege en een vijfde plek in de Dauphiné en de eindzege in de Route du Sud kleuren zijn erelijst van die zomer voordat hij naar de startplaats Duinkerke trekt. De klassementsambities krijgen in de vierde rit van Huy naar Verdun echter een flinke knauw. Waaiers splijten het peloton in verschillende stukken en Kivilev mist de slag. Aan de finish stopt de klok op negentien minuten. Weg klassementsambities.

Dan de achtste rit, van Colmar naar Pontarlier. In de Nederlandse wielergeschiedenis zal deze etappe vooral zijn blijven hangen door de ritwinst van Erik Dekker. Dat is echter niet het meest opvallende van de etappe, want de voorsprong van de kopgroep van veertien met Dekker bedraagt maar liefst 35 (!) minuten. Kivilev was ook present, en vond zich plotseling terug op plek vier in het algemeen klassement. De Kazach vocht als een beer uit de Oeral gedurende de twee weken die resteerden, en finishte in Parijs uiteindelijk voortreffelijk als vierde in het eindklassement. Altijd fietsend met het petje achterstevoren op het hoofd, want dan 'brandde de zon zo lekker erdoorheen'.

De koers naar de zon, de rit naar de woon- en rustplaats

2002 zou voor Kivilev een redelijk jaar worden. Een vierde plek in Parijs-Nice en de Clasica San Sebastian en een vijfde plaats in de Dauphiné zijn natuurlijk aardige prestaties, maar de bevestiging in de Tour ontbreekt. In 2003 wil Kivilev sterker dan ooit terugkeren, te beginnen in Parijs-Nice. Die koers schreef zijn vriend Vinokourov in 2002 op zijn naam en trok vaak langs zijn woonplaats Saint-Etienne, waar zijn Europese avontuur ook begon.

Ook in 2003 was dit het geval. De tweede etappe van de Koers naar de Zon voert van La Clayette naar Saint-Etienne, en Kivilev is vastberaden zich te laten zien. Voor zijn vriendin en zijn zes maanden oude zoontje wil hij een topprestatie neerzetten. Zonder helm uiteraard, want koersen met een helm in de zon deed hij niet graag. Het noodlot sloeg echter toe. Terwijl Kivilev met zijn handen aan zijn oordopjes aan het frutselen was, valt ploegmaat Marek Rutckiewicz plotseling. Kivilev kan hem niet ontwijken en valt over de Pool, met zijn helmloze hoofd op het asfalt.

De situatie is ernstig. Kivilev wordt in coma afgevoerd naar het ziekenhuis, dat van zijn woonplaats Saint-Etienne. Daar overlijdt hij de volgende ochtend aan zijn verwondingen, en de verslagenheid is groot in het peloton. De rit wordt geneutraliseerd, de ploegmaten van Kivilev mogen als eersten over de meet komen. De dagen daarna wordt de ronde echter gewoon fel betwist, maar er kan natuurlijk maar één winnaar zijn. Alexander Vinokourov wint die Parijs-Nice en betreedt het eindpodium met een foto van zijn makker. De gewonnen leiderstrui verdwijnt voor altijd in de lijkkist van Kivilev.

De dood van Kivilev heeft vele levens bespaard

Na het jammerlijke overlijden van de Kazach is het menens voor de UCI. De helmplicht moet ingevoerd worden, en wel zo snel mogelijk. Vanaf de Giro d'Italia van 2003 zijn alle professionele renners verplicht om een valhelm te dragen. Op deze manier heeft de dood van Kivilev ongetwijfeld levens gespaard.

De naam Kivilev zagen we in 2014 nog terug in het peloton. Zijn inmiddels 11-jarige zoontje Léonard schreef een brief aan Tourbaas Christian Prudhomme met de vraag of zijn vader postuum nog uitgeroepen kon worden tot winnaar van de Tour van 2001. De eerste drie plaatsen werden namelijk bemand door Armstrong, Ullrich en Beloki, die niet als de schoonste renners bekend stonden. De brief van Léonard zorgt voor kippenvel. 'Hallo, meneer de directeur Ik heb mijn vader niet gekend, maar men heeft me verteld dat hij fantastisch was. Hij heeft altijd gekoerst zonder vals te spelen. Vandaag de dag is er geen winnaar meer, maar ik ben er van overtuigd dat mijn vader de winst verdient. Bedankt voor uw begrip voor mijn wens. Léonard.' Vandaag de dag kent de Tour van 2001 nog altijd geen officiële winnaar. (foto's: Sirotti)

Tom van der Salm (Twitter: @TomvanderSalm )