Renners zonder helm: Moet en/of mag je hen aanspreken op hun keuze?

Het dragen van een helm: voor veel wielrenners of mensen die recreatief op een racefiets stappen, lijkt het de normaalste zaak van de wereld te zijn. Maar waar normaalheid de kop opsteekt, zullen er altijd uitzonderingen zijn die de regel bevestigen. In de Leiderstrui dook in de beweegredenen achter wel of geen helmgebruik, maar bovenal ook: zou je een ander hierop mogen aanspreken?

‘De fietshelm rukt op’, zo kopte Het Parool een artikel begin mei. De Amsterdamse krant signaleerde in de stad steeds meer gebruik van een fietshelm. Niet alleen onder wielrenners, maar ook expats, toeristen en zelfs enkele Amsterdammers kozen vrijwillig voor de helm. Experts op het gebied van fietsmobiliteit in Nederland willen de niet-profs geen verplichtingen opleggen. Een vrije keuze dus, maar desondanks hebben mensen hun oordeel over zij die een andere beslissing nemen, vaak al klaarliggen.

Ingezonden brief: 'Dit is treiteren, ongepast en ongewenst'

Onze redactie ontving een ingezonden brief van Marco Vermeij, ex-prof in de jaren ’90. Gezien de huidige tijdsgeest, waar iedereen de mond vol lijkt te hebben van solidariteit en naastenliefde, zette deze brief een interessant standpunt neer wat betreft het gedrag van fietsers op straat. Met zijn toestemming publiceren wij de brief hieronder in zijn geheel:

Aan de helm-nazi’s,

Het is in onze maatschappij gewoonte geworden anderen op ‘fouten’ te wijzen. Ik doe dat zelf ook wel eens, zoals afgelopen vrijdag toen ik een jongen zijn brandende peuk op straat zag gooien in plaats van in de vuilnisbak. Het gaat dan om gevallen waar andere mensen (over)last van zouden kunnen ondervinden en zaken die verboden of gewoonweg asociaal zijn. Daar zijn we een samenleving voor, iedereen voedt iedereen op in zekere zin. Gedrag dat anderen schaadt of belast, daar moeten we elkaar inderdaad op aanspreken.

Een groep waar ik echter veel moeite mee heb, is die van de helm-nazi’s. Mensen met een racefiets (ik noem ze expres geen wielrenners, dat is echt een andere categorie) die mij en anderen - in het voorbijgaan - menen te moeten wijzen op het feit dat wij zonder helm aan het fietsen zijn. Het is ongeveer drie jaar geleden dat mij dat voor het eerst overkwam, maar tegenwoordig is het bijna elke fietstocht raak, soms meerdere keren. De gemene deler is dat ze dat altijd doen wanneer je ze passeert, nooit wanneer je naast ze rijdt, bij het inhalen of ingehaald worden. In mijn ogen zijn het daarom ook lafbekken en verder vind ik ze mateloos irritant. Van mij kunnen ze een dikke opgestoken middelvinger verwachten.

Vaak doen ze dat ook nog terwijl ze zichzelf niet aan de (verkeers)regels houden, roekeloos door het fiets- en autoverkeer heen ‘koersen’, hun stuur niet (goed) vasthouden*, oortjes in hebben en/of niet uitkijken; daarbij negeren ze dus totaal hun eigen gedrag. Vorige week was het weer zover en ik ben omgedraaid. Na een pittige achtervolging (zijwind) kwam ik op gelijke hoogte en vroeg waar hij zich mee bemoeide? Wat hem stoorde aan het feit dat ik in mijn eentje zonder helm van het zonnige weer aan het genieten was?

Ten eerste was deze jonge fietser verbouwereerd dat hij überhaupt werd aangesproken, dat ik de moeite had genomen om te keren. Daarna kwam hij met een vaag verhaal over aansprakelijkheid indien wij in botsing zouden geraken. Iets wat in het geheel geen hout snijdt. “Hoe lang fiets je nou?”, vroeg ik hem. “Een paar jaar”, was het antwoord. Nou, in mijn geval is dat 38 jaar op de racefiets, waaronder een paar jaar als beroepsrenner toen we nog helmloos in Spanje, Frankrijk en Italië koersten. Dat ik beroepsrenner ben geweest heb ik trouwens weggelaten. Op mijn vraag of hij de gewoonte had om bejaarden op elektrische fietsen (25 km/u!!) ook op de afwezigheid van de helm te wijzen was het antwoord nee. “Maar wat is dan het verschil tussen hen en mij? Ouderen van dagen hebben niet dezelfde reflexen, kijken niet zo goed om zich heen en zijn zich minder bewust van de verkeerssituatie. Zij lopen veel meer risico dan een getraind en ervaren wielrenner (ja, ik reken mezelf wel tot deze groep) die zich vrijwel altijd aan de verkeers- en gedragsregels houdt, die netjes belt wanneer hij in gaat halen en wacht wanneer het niet meteen kan.” “Zij gaan minder hard”, was zijn zwakke verweer. “Hoe is dat belangrijk?”, daarop bleef hij het antwoord schuldig.**

Ik denk dat ik voor alle fietsers die graag zonder helm rijden, spreek wanneer ik jullie bij deze vraag te stoppen met dit gewijs. Wanneer ik met een groep fiets, zet ik mijn helm op. Wanneer ik koers, zet ik mijn helm op. Maar wanneer ik lekker in mijn eentje ga fietsen kan ik ervoor kiezen de helm thuis te laten. Dat maakt mij niet gevaarlijk voor anderen, ik neem bewust een (klein) risico omdat ik aan het fietsen zo nét even meer plezier kan beleven, omdat uit onderzoek in het VK (link 1; link 2) is gebleken dat automobilisten geneigd zijn meer afstand te houden wanneer een fietser geen helm op heeft, omdat ik al vanaf 1988 wordt geconfronteerd met gehelmde fietsers die (onbewust) meer risico nemen omdat ze zich veiliger wanen, omdat anticiperen op verkeerssituaties beter werkt, omdat het niet verplicht is volgens de Wegenverkeerswet en omdat ik dat zelf mag bepalen. Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar dit is treiteren, ongepast en ongewenst. Een laatste punt; de helm beschermt alleen wanneer deze niet te oud is en correct gedragen wordt.

Dus, ‘share the road’, niet je ongevraagde mening.

*Bij recente tochtjes langs de Lek kwam ik twee mensen tegen die met beide ellebogen op hun armsteunen (van het tijdritstuur) en de handen onder de kin reden. De voorarmen op het midden van het stuur, net als de profs, is ook populair. Bij een kleine hobbel ben je dan reddeloos verloren, je hebt totaal geen controle over de fiets. Die helm is dan hard nodig, maar ook handschoenen tegen schaafwonden, schouderpads en ander beschermend materiaal lijken me dan handig. Voorkomen is altijd beter dan genezen!

**mijn zwaarste fietsblessure was een scheen/kuitbeen breuk en dat gebeurde bij 2 km/u, snelheid is lang niet altijd een factor.

In welke mate mag je fietsers aanspreken op het niet-dragen van een helm?

De brief mag controversieel genoemd worden, zo blijkt ook als met de redactie de inhoud besproken wordt. We wierpen de vraag ‘In welke mate mag je fietsers aanspreken op het niet-dragen van een helm?’ op aan redacteur Ward Hilhorst.

Wat mij betreft mag je deze mensen altijd aanspreken op het helmloze fietsen, zo lang dat niet juist voor gevaarlijke verkeerssituaties zorgt. Mijn vader is door het dragen van zijn helm twee keer gered van ernstig hersenletsel, dus ik heb van dichtbij meegemaakt hoe belangrijk zo'n ding kan zijn.

Ik begrijp dat sommige mensen het mooier vinden om zonder helm te fietsen. Ik begrijp ook dat sommige mensen dat lekkende oude zweet in hun ogen niet zo fijn vinden. Ik begrijp daardoor dat mensen voor zichzelf het risico durven te nemen om zonder helm te fietsen, omdat voor hen het risico niet opweegt tegen de voordelen van helmloos toeren.

Ik ben echter van mening dat je bij veiligheidsmaatregelen over meer na te denken hebt dan jezelf. Ten eerste neem je het risico op de intensive care terecht te komen. De druk is daar een beetje van de ketel, maar we hebben in de coronapiek kunnen zien hoe onverantwoordelijk gedrag ervoor kan zorgen dat de zorg voor mensen die het ook nodig hebben wordt uitgesteld.

Daarnaast wil ik het nog even hebben over geld. Ik heb het niet graag over geld, maar in dit dilemma is het toch belangrijk. We hebben namelijk allemaal een zorgverzekering. Val je, terwijl je geen helm op hebt, en loop je daarbij een schedelbasisfractuur op? Dan is dat een duur geintje. Gelukkig voor jou betaal je het niet allemaal zelf, dat zou je namelijk wel eens je huis kunnen kosten. Nee, die kosten worden netjes uitgesmeerd over alle mensen die zorgpremie betalen. Kortom: iedereen betaalt voor het risico dat jij neemt. Het is naar mijn mening goed dat dit systeem er is, maar ik walg ervan als dat zorgt dat mensen een risico nemen met de gedachte dat het toch betaald wordt door iedereen.

Ik ga hierover graag de discussie aan, aangezien ik het idee heb dat Marco en ik beiden bereid zijn naar elkaar te luisteren. Vooralsnog ben ik verre van overtuigd, en durf ik zo ver te gaan dat ik voorstander ben van een helmplicht voor mensen op een racefiets én op een elektrische fiets. Tot die tijd moeten we mensen blijven aanspreken op wat zij in de hand werken.

In de Leiderstrui is benieuwd wat de gedachtegangen zijn van fietsers in Nederland en België wat betreft dit thema. Voor een vervolgartikel vragen wij u uw ervaringen, standpunten of ideeën met ons te delen. Dit kan via redactie@indeleiderstrui.nl, onze sociale kanalen of in de reacties hieronder.

Jannick van der Hooft (jannick@indeleiderstrui.nl / Twitter: @jannick_der)

Met dank aan: Ward Hilhorst & Marco Vermeij