IDL Retro | Puy de Dôme, het eerbetoon aan 'Poupou' in de Tour de France van 2023

De Tour de France keert na 35 jaar absentie weer terug bovenop de Puy de Dôme. De vulkaan van de Auvergne was in de jaren vijftig, zestig en zeventig het decor van meerdere fameuze gevechten. Na 1988 werd de Puy de Dôme echter nooit meer in het parcours van Le Grande Boucle opgenomen. Een geschiedenislesje over de mythische col in deze editie van IDL Retro.

Het verhaal van de Puy de Dôme begint in 1892. Fernand Ladoux was toen de eerste fietser die bovenop de vulkaan kwam met de fiets. Geasfalteerd was de berg niet: hij kwam boven via een pad dat bedoeld was voor ezels. Het duurde nog zestig jaar, bijna vijftig jaar na de oprichting van de Tour de France, voordat het circus van de Tour neerstreek bovenop de beruchte kegel. In 1952 was de Puy de Dôme de aankomstplaats van de 21e etappe. Overigens was dit niet de laatste etappe van de tour de France: destijds moesten de renners 23 ritten overbruggen. Lang leek het dat Nederlander Jan Nolten de eerste winnaar zou worden op de Puy de Dôme. Hij werd echter op 250 meter van de meet ingehaald door de onverslaanbare Fausto Coppi, die zegevierde en tevens later de Tour op zijn naam schreef.

Hoewel Nolten en Coppi een enerverend schouwspel hadden neergelegd, duurde het nog zeven jaar voordat de Tour weer terugkeerde naar de top van de Auvergne. In 1959 was het Federico Bahamontes die de basis legde voor zijn uiteindelijke Tourwinst dat jaar met winst in de klimtijdrit naar de Puy de Dôme. Hij versloeg rivaal Charly Gaul, de Luxemburgse titelverdediger, met bijna anderhalve minuut. Met de winst in de tijdrit naderde Bahamontes de Belgische geletruidrager Jos Hoevenaers tot op vier tellen, om vervolgens twee dagen later de leiding in het klassement te pakken, om die nooit meer af te staan.

1964: Het duel van Anquetil en Poulidor

Het was echter in 1964 dat de col zijn mythische status kreeg. Jacques Anquetil en Raymond Poulidor vochten een duel uit op de flanken van de vulkaan. Spanjaarden Julio Jimenez en Bahamontes waren inmiddels gevlogen en de eerstgenoemde ging er met ritwinst vandoor, maar de strijd der titanen erachter is wat in het geheugen gegrift staat van menig toeschouwer. Zij aan zij klommen de Franse kemphanen omhoog, totdat Poulidor de kop pakte. Hij pakte drie meter. Toen tien. Tergend langzaam reed hij weg van de geletruidrager, maar hij reed wel degelijk weg. Anquetil kraakte en piepte onder het tempo van Poupou, die uiteindelijk 33 tellen wist te pakken en de leider tot op veertien seconden naderde in het klassement. Met nog drie etappes te gaan was de spanning in de Tour om te snijden. Monsieur Chrono stelde uiteindelijk orde op zaken in de afsluitende tijdrit en won de Tour de France, maar de Puy de Dôme had zijn stempel op de race gedrukt.

Het succes van 1964 leidde tot een trend in de Tour de France. In de twintig jaar na het duel van Anquetil en Poulidor keerde de Tour negen keer terug op de Puy de Dôme. Vrijwel iedere editie werd gewonnen door een absolute kampioen: Na Coppi, Bahamontes en Jimenez voegden onder anderen Felice Gimondi, Luis Ocaña (twee keer) en Lucien Van Impe zich aan de erelijst van de vulkaan toe. Een uitzondering was Pierre Matignon. De Fransman was in 1969 de drager van de rode lantaarn. Op de dag van de Puy de Dôme koos zijn rivaal André Wilhelm het hazenpad, om Matignon onder druk te zetten. Matignon reageerde en overklaste zijn landgenoot, om met vijftien minuten voorsprong aan de laatste klim te beginnen. De laatste renner van de Tour kwam zodoende als eerste boven op de Puy de Dôme en won zijn enige rit in de Ronde van Frankrijk.

1975: De klap van Merckx

Hoewel de passage van 1964 de meest bekende blijft, is die van 1975 eveneens berucht. Opnieuw was de winnaar van de etappe niet het onderwerp van gesprek: Van Impe kwam als eerste boven, maar het was op de Puy de Dôme waar Eddy Merckx een stoot in zijn lever kreeg van een toeschouwer. De Kannibaal greep meteen naar zijn zij en vertrok van de pijn. Die dag verloor Merckx kostbare seconden op rivalen Van Impe en Bernard Thévenet. Merckx reed nog naar beneden om verhaal te halen, maar de dader zweerde bij een ongeluk. Hoewel hij de gele trui nog behield, verloor Merckx die een dag later aan zijn Franse concurrent Thévenet. Merckx, die op zoek was naar zijn zesde Tourzege, zou nooit meer het geel naar Parijs brengen.

Joop Zoetemelk beleefde betere tijden op de Puy de Dôme. De Nederlander won in 1976 de twintigste etappe door geletruidrager Van Impe te verslaan, maar wist de Belg het niet lastig genoeg te maken in de strijd om de eindzege. Twee jaar later herhaalde Zoetemelk het kunststuk. Hij zegevierde in de klimtijdrit op de vulkaan. Dit keer moest hij zijn meerdere erkennen in Bernhard Hinault in het algemeen klassement. Twee jaar later won Zoetemelk, na vele ereplaatsen, eindelijk zijn felbegeerde Tour de France.

Financiële geschillen en een versmalde weg gooien roet in het eten

In de jaren tachtig deed de Tour de France de Puy de Dôme nog drie keer aan, waar Ángel Arroyo, Erich Maechler en Johnny Weltz de ritzeges claimden bovenop de vulkaan. In 1988 werd de Deense Weltz de laatste winnaar. Sindsdien is de Tour niet meer teruggekeerd: financiëel kwamen de Tourorganisatie en de eigenaren van de vulkaan er niet meer uit. In 2012 werd een treinbaan aangelegd naar de top van de Puy de Dôme, wat voor een versmalling van de weg naar boven zorgde. Jean-François Pescheux, voormalig voorzitter van de Tourorganisatie ASO, stelde dat door de vernauwing het onmogelijk was om ooit nog terug te keren op de Kegel van de Auvergne. Voor toerfietsers werd het bereiken van de top eveneens onmogelijk gemaakt: waar de col eerder twee keer per week werd opengegooid voor fietsers, werd dit na 2012 ook verboden.

Het werd dan ook als verrassing gezien dat de Tour de France aankondigde in 2023 de Puy de Dôme weer aan te doen. De rit begint in Saint-Léonard-de-Noblat, het geboortedorp van Poulidor. De negende rit is duidelijk een eerbetoon aan Poupou. Wat er is veranderd in de situatie is onduidelijk, maar feit is dat de organisatie en de eigenaren van de vulkaan er dit keer wel uit zijn gekomen. Of en hoe de versmalling van de weg een rol gaat spelen zal ook moeten blijken. Door de smalle passage is het waarschijnlijk dat er op de flanken van de col geen publiek zal mogen staan. Wellicht zorgt de Tour van 2023 voor een nieuwe impuls: menig toerfietser zal dromen dat de Puy de Dôme weer open gaat voor de fanatici.